Documentaire 9 delen – 2. Verder onder vreemd Gezag
2. Verder onder vreemd gezag
Bekijk hier de tweede documentaire: Verder onder vreemd Gezag
Wat in het Nederlandse straatbeeld vooral opviel, de eerste maanden na de Duitse inval in mei 1940, was de aanwezigheid van Duitse soldaten. Die hadden het hier erg naar hun zin. Over het algemeen was het leven voor hen goed in Nederland: genoeg te eten, volop vertier en weinig gevaar.
Duitse soldaten schreven enthousiaste brieven naar huis; en in de bioscoopjournaals kon je wekelijks zien hoe ze er, als een soort geüniformeerde toeristen, in slaagden vriendschappelijke contacten aan te knopen met de Nederlandse bevolking.
Dat beeld staat centraal in aflevering 2 van de serie De Oorlog, die zondag 1 november om 20.15 uur op Nederland 2 wordt uitgezonden. Het leven ging door, in die eerste periode na de bezetting. Heel veel merkten de meeste mensen niet van de nieuwe situatie, behalve natuurlijk daar waar veel oorlogsschade was geleden.
In Rotterdam, waar de hele binnenstad plat lag, en, bijvoorbeeld, in Rhenen. Ook daar was veel schade ontstaan door de felle gevechten rond de Grebbeberg. Er waren geen Rhenenaren gedood, ze waren allemaal bijtijds met boten geëvacueerd. Kort na de bevrijding keerden ze terug, en namen ze vol energie de herbouw van hun stad ter hand, net als in Rotterdam.
Wat je verder merkte van de bezetting hing sterk af van waar je woonde. In gebieden als Amsterdam-Zuid was de oorlog nooit ver weg. Daar waren tientallen panden in beslag genomen door de bezetter die er kantoren vestigde.
En veel huizen werden ook gevorderd om er officieren te huisvesten. Veel mensen moesten Duitse militairen in huis nemen, in de buurt van het Concertgebouw gebeurde dat bijna huis aan huis. Verhuurders en makelaars deden er heel goede zaken.
Maar er waren ook dorpen in Nederland waar je nooit een Duitser zag. Noorderhoogebrug in Groningen bijvoorbeeld, daar waren er een paar doorheen getrokken aan het begin van de oorlog, en soms stond er een op wacht bij een brug, maar verder was de oorlog daar heel ver weg.
De eerste officiële manifestatie van het nieuwe bewind was op 29 mei, in de Ridderzaal in Den Haag. Daar werd de hoogste man geïnstalleerd, Arthur Seyss-Inquart, Hitlers vertegenwoordiger in Nederland.
Hij toonde zich van zijn gematigde kant, en wekte de indruk dat hij Nederland geleidelijk wilde inpassen in het Derde Rijk, zonder dwang. Maar hij liet er geen twijfel over bestaan dat de wil van zijn Führer voor hem de hoogste wet was.
Achter de schermen was de Duitse bureaucratie in Den Haag al wel direct begonnen met de voorbereiding van de anti-joodse maatregelen. De verordeningen die later de uitsluiting van de Joden moesten regelen werden vanaf mei 1940 al voorbereid.
Ook de verplichte legitimatie met een niet te vervalsen persoonsbewijs zat al direct in de pijplijn, dat was een belangrijk middel bij de isolering van de Joden. In deze aflevering van De Oorlog laat Rob Trip een foto zien waarop twee medewerkers van Seyss-Inquart in Amsterdam de joodse weekmarkt bezoeken, alsof zij al hun toekomstig werkterrein verkennen.
In het lokale bestuur kondigen zich de eerste veranderingen ook al aan. Burgemeester Boot van Wisch, in de Achterhoek, raakt in conflict met een plaatselijke NSB-leider die hem zelfs laat arresteren. Hij komt met de schrik vrij, maar het voorval maakt duidelijk dat de Duitsers en hun handlangers spoedig een eind zullen maken aan de bestuurscultuur in Nederland.
De nazificatie is begonnen, eerst goedschiks, maar als dat niet snel genoeg gaat volgen er andere maatregelen. Na de Duitse aanval op de Sovjet Unie kondigt Seyss Inquart dat zelf ook aan in een toespraak in Amsterdam: Nederland moet snel kiezen tegen de communisten en voor de Duitsers, anders komen er andere maatregelen.
Zondag 1 november, NPS, De Oorlog, Verder onder vreemd gezag, Nederland 2, 20.15 uur
Herhaling: zaterdag 7 november, Nederland 2, 13.40u
