Samenvatting
Zuid-Limburg werd acht maanden eerder bevrijd dan het noorden van Nederland, namelijk vanaf 12 september 1944. Daardoor werd de provincie een proeftuin voor de naoorlogse behandeling van NSB’ers, Duitsers en de afhandeling van Joodse erfenissen: heldere richtlijnen en instituten waren er nog niet, dus er werd flink op los geïmproviseerd. Soms met schrijnende gevolgen, soms ook met lokaal pragmatisme. Pierre Hupperts deed hier afgelopen jaren uitgebreid onderzoek naar.

Unieke studie
In zijn boek zoomt Hupperts specifiek in op de gemeente GulpenWittem, dat uit tien dorpen bestaat, en creëert daarmee een compleet beeld van recht en onrecht in die gemeente. Waar andere boeken over de oorlog soms delen van de naoorlogse bijzondere rechtspleging behandelen, geeft Hupperts een compleet beeld van álle onderdelen van de bijzondere rechtspleging en het rechtsherstel in één gemeente. Het onderzoek van Hupperts is daarom een unieke studie met unieke data. Daarmee overstijgt het boek de lokale/regionale geschiedenis, en is het ook van landelijke betekenis. Het laat de verschillen zien tussen dit eerder bevrijde gebied en het noorden van Nederland, dat pas op 5 mei 1945 werd bevrijd. Van grote invloed daarbij was de ligging van dit grensgebied, waardoor familierelaties én economische banden met het Duitse buurland een belangrijke rol speelden.

‘Goed’ of ‘fout’ kende vele gradaties
Voor zijn onderzoek bestudeerde de auteur in het Nationaal Archief honderden dossiers van de Bijzondere Rechtspleging (CABR). Hupperts geeft een bijzonder inzicht in de nasleep van de Duitse bezetting en hoe dat ingreep in het persoonlijke leven van de betrokkenen. Als lezer beland je bijna letterlijk bij de dorpsbewoners aan de keukentafel en daar blijkt dat ‘goed’ of ‘fout’ vele grijstinten heeft. Hupperts: “Ik merkte dat de van collaboratie verdachte personen over wie ik las niet zo simpel te plaatsen waren in ‘goed’ of ‘fout’. Samenwerking met de vijand kende vele gradaties en soms was er zelfs helemaal geen sprake van collaboratie.’’

Isolement en uitsluiting
Hupperts concludeert tevens dat de oorlog nog lang nadreunde in de lokale gemeenschappen en nog lang van grote invloed was op de betrokkenen en hun nazaten. Er werd recht gedaan en er was ook onrecht. Dat trof erfgenamen van vermoorde Joden en bijvoorbeeld Duitsers die niets van het naziregime moesten hebben. Maar ook kinderen en zelfs kleinkinderen van NSB’ers die na de oorlog werden geconfronteerd met isolement en uitsluiting. Het onderwerp collaboratie ligt nog steeds gevoelig in de kleine dorpen van Gulpen-Wittem, waar eenieder elkaar kent. Daarom noemt Hupperts in zijn boek geen namen die eerder niet ook al openbaar waren. In 2025 worden de archieven van de bijzondere rechtspleging openbaar en kan iedereen ze digitaal doorzoeken. Wat de gevolgen daarvan zullen zijn en hoe de bewoners daarmee omgaan, zal de tijd moeten leren.

Noot voor de redactie
Voor meer informatie graag rechtstreeks contact opnemen met de auteur: