Monoloog door een kind van ‘foute ouders’ in Vught

Theaterhuis Zuid bracht op 18 oktober 2009 in Nationaal Monument Kamp Vught de monoloog ‘Waarom heb je mijn schouder niet gezocht?’ over een kind van ‘foute ouders’. Het is het waargebeurde wrange levensverhaal van Martin Reuser uit Breda. Als kind van NSB-ouders zocht hij zijn hele leven naar het waarom van de keuze van zijn ouders. De monoloog werd gespeeld door Martin Reuser, een ervaren amateurspeler; Jan Smeets schreef en regisseerde het stuk. Martins vader sneuvelde in 1944 op het slagveld bij Overloon, zonder dat Martin de juiste toedracht van zijn dood wist.

“Later is mijn moeder nogmaals door de straten van Tiel gegaan. Het was er druk. Mensen die jouwden en spuugden, terwijl zij met haar handen het kaalgeschoren hoofd probeerde te bedekken.” Een fragment uit de monoloog over een jongen met een leven van ups en downs. Zijn moeder is na de oorlog geïnterneerd in een kamp voor ‘foute Nederlanders’. Martin kwam in internaten terecht. Na de oorlog werd het verleden thuis met een deken van zwijgen overdekt; nooit sprak zijn moeder over het verleden. Het leven van Martin is gekleurd door de zoektocht naar zijn vader.[break]
Twee jaar geleden had hij genoeg van het zwijgen en gebruikte hij zijn toneelervaring om zijn levensverhaal vorm te geven. Dat Martin de confrontatie met zichzelf aangaat, blijkt wel uit het feit dat hij op 25 september 2009 een voorstelling had in Zeilberg (Deurne), de plaats waar zijn vader is gesneuveld.

Het script van de voorstelling is gebaseerd op feitelijke gebeurtenissen uit het leven van Martin. Het verhaal is doorsneden met liedjes, gezongen door Ivonne Frijters, begeleid op de piano door Theo Wouters, die ook de muziek schreef.

In de theatermonoloog staan de ervaringen, zoektocht, vragen en emoties van Bredanaar Martin Reuser centraal. Bovendien doet de gedreven amateur-toneelspeler de monoloog zelf: Reuser speelt zijn eigen leven. Want hij is een ‘kind van foute ouders’, zoon van een NSB-echtpaar uit Tiel.

Midden december speelde Martin Reuser (68) met Theaterhuis Zuid voor het eerst zijn monoloog, bij Podium Bloos in Breda. Begin deze maand gaf hij een aangrijpende uitvoering in Tiel, waar zich zijn traumatische jeugd afspeelde – in aanwezigheid van een van zijn bejaarde zussen.

Nu geeft hij zich voor de vierde maal op toneel bloot, in het theater waar hij met zangeres Yvonne Frijters en regisseur Jan Smeets ook zijn toneelspel repeteerde.

Met een vader die actief was bij de NSB en een moeder uit een NSB-familie die ook met de Nederlandse fascisten sympathiseerde, verwerkt Reuser in de monoloog zijn eigen traumatische ervaringen. Hij heeft ervaren dat kinderen van ‘foute ouders’, meer dan zestig jaar na de oorlog, nog steeds een vergeten groep zijn.

“Ik moet het heel vaak uitleggen. Ook al ontstaat er wel wat meer openheid. Terwijl het in Nederland, naar schatting, gaat om 50.000 kinderen van ouders die fout waren in de Tweede Wereldoorlog. Een half miljoen mensen die nu al hun hele leven lang rondlopen met een groot geheim. Ik wil de buitenstaanders meetrekken in die wereld, in mijn wereld. In mijn hoofd en dat van mijn ouders. In mijn zoektocht naar de waaroms. De boosheid die in mij zit, op mijn moeder die nooit heeft willen praten, op dat levenslange verzwijgen.”

Toen hij in december vorig jaar voor het eerst zijn monoloog opvoerde, wist hij nog steeds niet veel meer dan dat zijn vader Theo in 1944 ‘ergens aan het front in Limburg’ gesneuveld was, in gevechten tussen Duitse troepen en oprukkende geallieerden. Hij had een verhaal gehoord van drie NSB’ers die zich een stuk in hun kraag dronken, vlak voor ze omkwamen.

Pas twee jaar geleden vond hij het graf van zijn vader terug, op de Duitse militaire begraafplaats in het Limburgse Ysselsteyn. Maar hij wist nog steeds bar weinig; ook in de archieven van Rode Kruis en Oorlogsdocumentatie, waar hij zocht, zaten weinig of geen gegevens over zijn NSB-vader.

Publicatie van zijn verhaal in deze krant zette hem echter verder op het spoor van zijn vader.

Martin Reuser: “Ik werd benaderd door een amateur-historicus uit Deurne, die onderzoek doet naar de ongeveer vijfhonderd soldaten die daar in 1944 in gevechten omgekomen zijn; Duitse, geallieerde en NSB’ers. Hij heeft van 153 soldaten de toedracht kunnen achterhalen. Mijn vader zat daarbij.”

Vader Reuser was op zondag 24 september 1944 omgekomen.

“Er was diezelfde dag in die omgeving inderdaad een incident met drie dronken NSB’ers, maar daar zat hij niet bij. Mijn vader zat in een Duitse munitiewagen die achtervolgd werd door een Engelse tank. Bij een kruispunt zagen ze dat ze het niet zouden redden. Mijn vader heeft een stel kerkgangers nog gewaarschuwd dekking te zoeken, in de kelder van een huis. Daarna werd de munitiewagen geraakt en ontplofte. Mijn vader is ter plekke bij dat kruispunt begraven en later op het oorlogskerkhof in Limburg herbegraven.”

Reuser heeft zelfs een rouwadvertentie opgeduikeld, uit het NSB-blad Volk en Vaderland. ” Het heeft vijftig jaar mijn leven beheerst, voor het eerst ken ik nu de toedracht van zijn dood. Zo komt een einde aan mijn zoektocht.”