Recensie in Parool van 3 oktober 2013, VERZWEGEN LEVENS

‘Altijd op je hoede zijn’………………..

ZONNEKE MATTHEE

VERZWEGEN LEVENS. VROUWEN UIT EEN FOUT GEZIN

Aanvankelijk legde ik dit boek zuchtend terzijde, omdat titel en ondertitel de suggestie wekten dat nu alweer een nieuwe groep slachtoffers kwam klagen over gebrek aan aandacht. Dat is een misverstand: deze ‘vrouwen uit een fout gezin’ (deels overigens ook zelf behoorlijk ‘fout’) klagen niet dat anderen hun levens verzwegen, ze hebben dat zelf altijd gedaan.

Sterker nog, Niod-onderzoeker Zonneke Matthée was anderhalf jaar in touw om uiteindelijk negentien van deze vrouwen aan de praat te krijgen, terwijl ze toch krediet had door haar boek Voor volk en vaderland. Vrouwen in de NSB 1931-1948, uit 2008, en doordat ook haar eigen va- der in de oorlog negen maanden NSB-lid was. Dan nog wilde een deel van de betrokken vrouwen alleen praten onder voorwaarde van anonimiteit.

Matthée koos voor de weergave van die verhalen de strikte vorm van oral history: elk relaas begint en eindigt met aanhalingstekens en daartussen vertelt een vrouw haar belevenissen. Dat heeft een mogelijk nadeel dat de lezer/luisteraar soms in de uitweidingen en zijpaden de draad kwijtraakt kan raken maar het bijzonder grote voordeel van directheid, spontaneïteit en onopgesmuktheid. Het is letterlijk of je zelf zit te luisteren naar die vertellende vrouwen. De auteur onthoudt zich van oordelen, die kunnen wij lezers zelf wel vellen.

Opmerkelijk is hoeveel getuigen het gevoel hebben dat ze als het ware per abuis de verkeerde kant op zijn ‘gerold’ en hoe weinig onafhankelijkheid er toen blijkbaar nog was bij vrouwen. Opmerkelijk ook hoe werkelijk iedereen volhoudt tijdens de oorlog ‘keine Ahnung’ te hebben gehad van het lot der Joden en toen ze dat eenmaal wel kregen, werd het voor velen (niet allemaal) een levenslange bron van schaamte.

De voornaamste indruk die blijft hangen is die van de enorme chaos in Noordwest-Europa na de bevrijding en van de tomeloze, naargeestige wraakzucht onder de Nederlanders, die daar toch meestal waarlijk weinig recht op konden laten gelden.

Wat ik mij nooit bewust ben geweest is hoe die periode tot de dag van vandaag doorwerkt in de levens van deze ‘foute’ vrouwen: altijd op je hoede zijn, bang dat je verleden uitkomt, geen vriendschappen kunnen sluiten, en dan de worsteling of je het aan je (klein)kinderen moet vertellen.

John Jansen van Galen

Bron: Parool 3 oktober 2013